جزئیات مطلب

برخورداری از امنیت حق هر شهروندی است ویکی از جنبه های امنیت نیز امنیت قضایی می باشد.همان گونه که از عنوان احضار بر می آید دعوت مرجع قضایی از متهم با کفایت ادله وتوجه اتهام به وی برای حضور نزد مرجع قضایی جهت پاسخگویی به اتهام انتسابی که در مرحله تحقیق نسبت به متهم صورت می پذیرد است .در راستای تضمین حقوق شهروندی قانونگذارمقامات قضایی را ملزم کرده که ابتدا دلایل توجه اتهام به متهم را بررسی نموده و چنانچه دلایل کافی بر توجه اتهام  به متهم وجود داشته باشد اقدام به احضار افراد نمایند.

مهمترین عناوین این مقاله

• احضاریه

•  ابلاغ احضاریه

• دلایل احضار متهم

• جلب

• جلب مسبوق به احضار

• جلب بدون احضار   

• نحوه و زمان جلب  

احضاریه و برگه احضاریه در دو حالت وجود دارد

•  احضاریه صادره از سوی دادسرا و دعوت متهم برای بازجویی و تحقیقات مقدماتی؛

• احضاریه صادره ازسوی دادگاه جنایی جهت دعوت متهم به جلسه دادرسی.

وجود دلایل کافی برای احضار متهم

بازپرس نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار و یا جلب کند. ممکن است شخصی به اتهام جرمی دستگیر شده و به وی تفهیم اتهام صورت پذیرد ولی در ادامه دادرسی از اتهام انتسابی تبرئه گردد. در صورت وجود دلایل کافی دایر بر توجه اتهام به متهم وی به موجب برگی که احضاریه نامیده می شود احضار می شود «باید به این نکته توجه داشت که اگرچه شکایت شاکی برای شروع به رسیدگی کافی است ،ولی صِرفِ شکایت یا حتی گزارش ضابطان دادگستری علیه کسی،کافی برای احضار نمودن او نیست،بلکه عمل مجرمانه ای که به شخص نسبت داده می شود باید مستند به قرائنی باشد که دست کم احتمال ارتکاب آن از جانب وی داده شود.

دو نسخه‌ای بودن احضارنامه

احضار متهم به موجب ماده¬ی 169 به وسیله احضار نامه در دو نسخه تنظیم می شود، که یک نسخه از آن به متهم ابلاغ می گردد و نسخه دیگر پس از امضاء، به مأمور مسترد می شود.

• درج مشخصات متهم

احضار متهم به موجب فرم های مخصوص احضاریه صورت می گیرد در احضاریه مشخصات شخص احضار شده،تاریخ و محل وساعت حضور( فاصله میان ابلاغ اوراق احضاریه و زمان حضور نزد بازپرس نباید کمتر از پنج روز باشد)علت احضار و نتیجه عدم حضور قید می گرددو به امضاءمقام قضایی می رسد.

• علت احضار متهم

در ذیل ماده¬ی 170علت احضار و نتیجه عدم حضور قید گردیده و به امضاء مقام قضایی(نه منشی یا ضابط) می رسد .

•  ابلاغ احضاریه

احضاریه باید به متهم ابلاغ گردد ولی ممکن است ابلاغ واقعی به شخص متهم صورت نگرفته ،بلکه به بستگان او یا سایر کسانی که مطابق آیین دادرسی مدنی ابلاغ به آنها صحیح می شود،ابلاغ قانونی گردد. شرط ابلاغ نیز، اعم از واقعی یا قانونی، اطلاع از نشانی متهم است تا احضاریه به آنجا ارسال گردد. در برخی موارد، شاکی و مرجع قضایی از محل اقامت متهم اطلاعی ندارد و به طریق دیگری،مثلا حضور متهم در دفتر شعبه رسیدگی کننده و ابلاغ حضوری به وی نیز، احضاریه قابلیت ابلاغ ندارد.در این گونه موارد،متهم بر طبق ماده174 ق.آ.د.ک از طریق نشر آگهی در روزنامه احضار می گردد..در این صورت،بازپرس پس از انقضای مهلت مقرر به موضوع رسیدگی و اظهار عقیده می کند.
✅  با توجه به افزایش روشهای جدید ارتباطی میان مردم ،قانونگذار نیز از این ابزارها برای ابلاغ احضاریه ها و سایر اوراق قضایی استفاده کند استفاده از سامانه های (سیستم های) رایانه ای و مخابراتی ،از قبیل پیام نگار(ایمیل) ،ارتباط تصویری از راه دور،نمابر و تلفن ،برای طرح شکایت یا دعوا ،ارجاع پرونده ،احضار متهم ،ابلاغ اوراق قضایی و همچنین نیابت قضایی با رعایت مقررات راجع به دادرسی الکترونیکی بلامانع است.

جلب

در واقع، جلب همان دستگیری است . جلب شخص متهم به وسیله برگ جلب صورت می گیرد که توسط ضابطین قضایی به شخص متهم ابلاغ می شود.جلب به دستور دادستان یا بازپرس و در مواقعی به دستور مقامات صالحه انجام می پذیرد . صدور دستور جلب متهم مستلزم دارا بودن شرایطی است که عبارتند از : ابلاغ احضاریه توسط ضابطین ،عدم حضور متهم در مراجع قانونی و نیز عدم اعلام عذر موجهی از جانب ویآنچه که برای احضار متهم ضروری است داشتن دلایل¬کافی بر توجه اتهام به متهم است¬اما برای جلب متهم باید دلایل قوی تری وجود داشته باشد.جلب متهم از جمله موارد تعارض بین حقوق متهم و مصلحت جامعه می باشددفاع از حقوق جامعه و شاکی نباید دستاویزی برای تضییع حقوق متهم گردد و در ضمن نباید به بهانه دفاع از حقوق متهم مصلحت جامعه نادیده گرفته شود.
✅  متهماني که با وجود احضار رسمي در مراحل تحقيق و بازجويي يا محاکمه، حضور پيدا نکرده¬اند و عذرموجهي هم اعلام نکرده باشند به دستور قاضي جلب مي شوند. جلب متهم نيز به موجب برگ جلب صورت مي گيرد.
 ✅  اصولا به جزء در موارد استثنایی که ضرورت ایجاب می نماید جلب متهم باید در روز به عمل آید. نتیجه عدم حضورمتهم، جلب اوست .

دونوع جلب (جلب مسبوق به احضار و جلب بدون احضار)

• جلب مسبوق به احضار

این نوع از جلب زمانی است که متهم علیرغم ابلاغ احضاریه و بدون عذر موجه در موعد مقرر، نزد مقام تحقیق حاضر نشده باشد  طبق ماده¬ی 179 متهمی که بدون عذر موجه حضور نیابد یا عذر موجه خود را اعلام نکند ، به دستور بازپرس جلب می شود. مقام قضایی پیش از صدور این نوع از جلب موظف به احضار پیش ازصدور حکم جلب است.
✅  در صورتی که احضاریه، ابلاغ قانونی شده باشد و بازپرس احتمال دهد که متهم از احضاریه مطلع نشده است ، وی را فقط برای یک بار دیگر احضار می نماید..چنانچه متهم احضارشود وعلیرغم¬ احضار ازحضور امنتاع¬ ورزد و عذر موجهی هم در مورد عدم حضور خود ارائه نکند جلب خواهد شد.

• جلب بدون احضار

در موارد زیر بازپرس می تواند بدون آنکه ابتدا احضاریه فرستاده باشد، دستور جلب متهم را صادر کند:

•  درمورد جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات ،قطع عضو و یا حبس ابد است .
•      هر گاه محل اقامت،محل کسب و یا شغل متهم معین نباشد واقدامات بازپرس برای شناسایی نشانی وی به نتیجه نرسد .
•      در مورد جرایم تعزیری درجه پنج و بالاتر در صورتی که از اوضاع و احوال و قرائن موجود ،بیم تبانی یا فرار یا مخفی شدن متهم برود .
•    درمورد اشخاصی که به جرایم سازمان یافته و جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی متهم باشند.   

نحوه و زمان جلب 

    مأمور جلب پس از ابلاغ برگه جلب، متهم را دعوت می کند که با او نزد بازپرس حاضر شود. چنانچه متهم امتناع کند ،مأمور او را جلب و تحت الحفظ نزد بازپرس حاضر می نماید . در صورت نیاز می تواند از سایر مأموران کمک بخواهد .» اگر افرادی در ممانعت از جلب مساعدت کنند یا باعث فرار وی شوند عمل آنان در قالب تمرد در مقابل مأمورین دولتی (ماده607 ق.م.ا) یا فراری دادن یا مساعدت در فرار(ماده553ق.م.ا) قابل توجه است .طبق ماده¬ی 183 «جلب متهم به استثناء موارد ضروری باید در روز به عمل آیدو در همان روز به وسیله بازپرس و یا قاضی کشیک تعیین تکلیف شود.
    ✅  تشخیص موارد ضرورت با توجه به اهمیت جرم، وضیعت متهم ،کیفیت ارتکاب جرم و احتمال فرار متهم با نظر بازپرس موارد ضرورت را در پرونده درج می کند
    ✅  در صورتی که متواری بودن متهم به نظر بازپرس محرز باشد، برگه جلب با تعیین مدت اعتبار در اختیار ضابطان دادگستری قرار می گیرد تا هر جا متهم را یافتند، جلب ونزد بازپرس حاضر کنند.
    ✅  چنانچه جلب متهم به هر علت در مدت تعیین شده میسرنشود ،ضابطان مکلفند علت عدم جلب متهم را گزارش کنند.
    ✅  در صورت ضرورت ، بازپرس می تواند برگه جلب را برای مدت معین در اختیار شاکی قرار دهد تا با معرفی او ،ضابطان حوزه قضایی مربوط ،متهم را جلب کنند و تحویل دهند.
    ✅  در صورتی که متهم در منزل یا محل کار خود یا دیگری مخفی شده باشد، ضابطان باید حکم ورود به آن محل را از مقام قضایی اخذ کنند .

پرسش از وکیل

1-اگر در مرحله تحقیقات مقدماتی هر گاه متهم احضار شود و بدون عذر موجه حضور نیابد چه اتفاقی می افتد؟متهمی که بدون عذر موجه حضور نیابد یا عذر موجه خود را اعلام نکند به دستور باز‍‍پرس جلب می شود
2- فاصله میان ابلاغ اوراق احضاریه و حضور نزد بازپرسچند روز است؟فاصله میان ابلاغ اوراق احضاریه و زمان حضور نز بازپرس نباید کمتر از پنج روز است
3- در صورتی که در مرحله بازپرسی تحت نظر قرار دادن متهم بیش از بیست و چهار ساعت طول بکشد چه عنوان مجرمانه ای دارد؟تحت نظر قراردادن متهم بیش از بیست و چهار ساعت بدون آنکه تحقیق از او شروع یا تعیین تکلیف شود بازداشت غیر قانونی محسوب و مرتکب به مجازات قانونی محکوم می شود.

سخن پایانی

در این مقاله احضار و جلب متهم و شراسط حاکم بر ان مورد بحث قرار گرفت در صورتی که به هر عنوان در مرحله تحقیقات مقدماتی یا در دادگاه با مشکل مواجه شدید بهتر است با وکیل متخصص در موضوعات حقوقی یا کیفری حسب مورد مشاوره تخصصی اخذ نمائید گروه وکلای حقوق بشر با همکارن مجرب و متخصص در موضوعات مختلف حقوقی و کیفری آماده ارائه خدمات مشاوره و قبول وکالت می باشد