جزئیات مطلب

جرایم مشهود جرایمی هستند که درمرئی و منظرضابطان دادگستری واقع شود و یا مأموران بلافاصله پس از وقوع جرم آن را مشاهده کنند .جرایم غیر مشهود جرائم واعمال مجرمانه¬ای هستند که درخفا وبه دوراز چشم مجریان قانون وضابطین دادگستری ارتکاب می یابد

مهمترین عناوین این مقاله

• جرایم مشهود

• شرایط جرایم مشهود

• وجود قرائن و امارات در توجه اتهام به شخص(ظن متعارف)

• بازداشت در جرایم مشهود

• اختیار مداخله شهروندان در جرائم مشهود و آثار آن

• جرائم غیر مشهود

• صدور دستور مقام قضایی برای ضابطان در جرائم غیر مشهود

• بازداشت درجرایم غیر مشهود

جرایم مشهود

یکی از وظایف ضابطین دادگستری برخورد قانونمند با وقوع جرائم مشهود است در ق.آ.د.ک مصوب 92 از جرایم مشهود تعریف به مفهوم نشده بلکه تعریف به مصداق شده است¬ومصادیق آن رادر ماده45 آورده شده است .

شرایط جرایم مشهود

✅ در جرایم مشهود فقدان فاصله زمانی بین زمان ارتکاب و زمان کشف آن مد نظر است

• درمرئی و منظرضابطان دادگستری واقع شود یا مأموران یاد شده بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند.
• بزه دیده یا دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم اند ،حین وقوع جرم یا بلافاصله پس از آن شخص معینی را به عنوان مرتکب معرفی کنند.
•  بلافاصله پس از وقوع جرم ،علائم و آثار واضح یا اسباب و ادله جرم در تصرف متهم یافت شود و یا تعلق اسباب و ادله یاد شده به متهم محرز گردد .
•  متهم بلافاصله پس از وقوع جرم ،قصد فرار داشته یا در حال فرار باشد یا بلافاصله پس از وقوع جرم دستگیر شود.
• جرم در منزل یا محل سکنای افراد ،اتفاق افتاده یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن ،در همان حال یا بلافاصله پس از وقوع جرم ،ورود مأموران را به منزل یا محل سکنای خود در خواست کند.
• متهم بلافاصله پس از وقوع جرم ،خود را معرفی کند و وقوع آن را خبر دهد.
• متهم ولگرد باشد و در آن محل نیز سوء شهرت داشته باشد.

✅ تبصره1- چنانچه جرائم موضوع بندهای (الف)،(ب)،(پ)،(ت)، ماده(302) به جرائم زیر در دادگاه کیفری یک رسیدگی می شود .

• جرائم موجب مجازات سلب حیات
•  جرائم موجب حبس ابد
• جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن
•  جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر
•  جرائم سیاسی و مطبوعاتی

تبصره 2- ولگرد کسی است که مسکن و مأوای مشخص ووسیله معاش معلوم و شغل یا حرفه معینی ندارد.

وجود قرائن و امارات در توجه اتهام به شخص(ظن متعارف)

یکی از شروط دستگیری داشتن ظن متعارف به ارتکاب عمل مجرمانه توسط متهم است که در واقع پلیس قضایی و یا مأموران اطمینان قطعی به ارتکاب جرم ندارند در این صورت لازم است که پیش از اطلاع به دادستان تحقیقات لازم را به انجام رسانده و نتیجه را به دادستان گزارش دهند.دادستان نیز طبق گزارش ضابطین دستور تکمیل تحقیقات را صادر نموده و تصمیم قضایی مقتضی اتخاذ می نماید. چنانچه ضابطین در جرایمی که ظن متعارف نسبت به ارتکاب جرم وجود داشته باشند باید هماهنگی های لازم را با دادستان به عمل بیاورند در غیر این صورت با متخلفین برخورد قانونی صورت می گیرد.

بازداشت در جرایم مشهود

ضابطان دادگستری باید در جرایم مشهود موضوع اتهام را به متهم ابلاغ کنند و حداکثر تا مدت 24 ساعت متهم را تحت نظر نگهداری نموده و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع مقام قضایی برسانند. مقام قضایی در خصوص ادامه ی بازداشت یا آزادی متهم تعیین تکلیف می کند.

اختیار مداخله شهروندان در جرائم مشهود و آثار آن

به منظور جلب مشارکت مردمی در بخشی از فرایند کیفری، به شهروندان عادی اختیاری اعطاء شده که اصولا در صلاحیت ضابطان دادگستری است. این اختیار به دلیل اهمیت جرم، مشهود بودن آن و در عین حال عدم حضور ضابط دادگستری در محل وقوع جرم به آنها داده شده تا از طریق ممانعت از فرار متهم در برخی جرائم مهم مشهود، دستیابی مراجع قضایی به متهم و درنتیجه تعقیب کیفری او تسهیل گردد مطابق این تبصره :« چنانچه جرائم موضوع بندهای (الف)،(ب)،(پ)و(ت) ماده302 این قانون به صورت مشهود واقع شود ،در صورت عدم حضور ضابطان دادگستری ،تمام شهروندان می توانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار مرتکب جرم و حفظ صحنه جرم به عمل آورند.البته درموارد مذکور در تبصره فوق، شهروندان عادی به طور محدود برخی اختیارات ضابطان دادگستری را دارند ومی توانند مثلا با نگهداری متهم مانع فراراو شوندتا ضابطان به محل وقوع جرم برسند، ولی گزارش امر توسط آنها (در صورت وجود) اعتبار گزارش ضابطان را ندارد.

جرائم غیر مشهود

جرائم واعمال مجرمانه ای هستند که درخفا وبه دوراز چشم مجریان قانون وضابطین دادگستری ارتکاب می یابد که تحت عنوان جرائم غیرمشهود ازآنها یاد می شود وازآنجایی که این جرائم در محدوده حریم خصوصی افراد و اشخاص ارتکاب می یابد و چون این حریم ها مصون از هرگونه تعدی و ورود غیر مجاز افراد و اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی بوده و نقض این حریم بر خلاف حقوق شهروندی می باشد و از طرف دیگر مطابق ماده 55 ق.آ.د.ک سال 92 «ورود به منازل ،اماکن تعطیل و بسته و تفتیش آنها ،همچنین بازرسی اشخاص و اشیاء در جرایم غیر مشهود با اجازه موردی مقام قضائی است ،هر چند وی اجرای تحقیقات را به طور کلی به ضابط ارجاع داده باشد » لذا هتک حرمت محدوده حریم خصوصی افراد کاملا مردود است و اصل بر حفظ این حریم است ،اما به جهت مبارزه با مجرمان و مرتکبان جرائم غیر مشهود قانوگذار در این خصوص تکلیف مأمورین وضابطین دادگستری را روشن ساخته ودر صدر ماده 44 ق.آ.د.ک سال92  اشعار می دارد«ضابطان دادگستری به محض اطلاع از وقوع جرم در جرائم غیر مشهود مراتب را برای کسب تکلیف و اخذ دستورهای لازم به دادستان اعلام می کنند و دادستان نیز پس از بررسی لازم ،دستور ادامه تحقیقات را صادر و یا تصمیم قضائی مناسب اتخاذ می کند »

✅در جرائم غیر مشهود ضابطان دادگستری در انجام وظایف خود اختیارات محدود تری نسبت به جرائم مشهود دارند و طبق ماده 37 موظفند شکایت را اعم از کتبی یا شفاهی همه وقت قبول کرده و پرونده را فورا نزد دادستان ارسال نمایند. و باید قبل از هراقدامی باید مجوز لازم را از مقام قضائی اخذ نموده باشد واقدام بدون مجوز، مجازاتی را برای ضابطین در پی خواهد داشت.بنابراین بر اساس تصریح قانونگذار مأمورین و ضابطین دادگستری بااطلاع ازوقوع جرائم غیرمشهود صرفا با کسب تکلیف از دادستان محل و در محدوده دستورات صادره قضایی مجاز به پیگیری و برخورد با اینگونه جرائم هستند،زیرا بر اساس ماده56 ق.آ.د.ک سال  92 ضابطان دادگستری مکلفند طبق مجوز صادره عمل نمایند واز بازرسی اشخاص، اشیاء ومکانهای غیرمرتبط با موضوع خوداری کنند وهر گونه اقدامی بر خلاف تصمیم مقنن ممنوع می باشد، البته بنا به تجویز مقنن در ماده57 قانون مذکور «چنانچه ضابطان دادگستری در هنگام بازرسی محل ، ادله، اسباب و آثار جرم دیگری را که تهدید کننده امنیت و آسایش عمومی جامعه است، مشاهده کند ضمن حفظ ادله و تنظیم صورت مجلس، بلافاصله مراتب را به مرجع قضائی صالح گزارش و وفق دستور وی عمل می کنند» و همچنین برابر ماده 58 قانون اخیر الذکر «ضابطان دادگستری باید به هنگام ورود به منازل، اماکن بسته و تعطیل، ضمن ارائه اوراق هویت ضابط بودن خود، اصل دستور قضائی را به متصرف محل نشان دهند و مراتب را در صورت مجلس قید نمایند و به امضاء شخص یا اشخاص حاضر برسانند .در صورتی که این اشخاص از رویت امتناع کنند ،مراتب در صورت مجلس قید می شود. و ضابطان بازرسی را انجام می دهند.

صدور دستور مقام قضایی برای ضابطان در جرائم غیر مشهود

اصولا دستورات مقام قضایی به ضابطان دادگستری باید کتبی، صریح وبا قید مهلت باشد، ولی نخستین بار ،ماده34 ق .آ.د.ک اجازه داده که در موارد فوری که صدور دستور فوری مقدور نیست، دستور به صورت شفاهی صادر شود وضابطان ضمن اجرای آن، صورتجلسه¬ای تنظیم وظرف بیست¬وچهار ساعت آن ¬را به امضاءمقام مذکور برسانند. علاوه بر این اجرای دستورات مقام قضایی توسط ضابطان باید سریع باشد تا کندی و خللی در انجام تحقیقات مقدماتی پدید نیاید و در صورت عدم امکان انجام آن در زمان مقرر، باید علت این امر را به دادستان یا مقام قضایی ذیربط گزارش نمایند.
✅ماده 35 ق.آ.د.ک دراین باره مقرر می دارد: ضابطان دادگستری مکلفند دراسرع¬وقت و در مدتی که دادستان یا مقام قضایی مربوط تعیین می کند، نسبت به انجام دستورها وتکمیل پرونده اقدام نمایند.
تبصره چنانچه اجرای دستور یا تکمیل پرونده میسر نشود ،ضابطان باید در پایان مهلت تعیین شده ،گزارش آن را با ذکر علت برای دادستان یا مقام قضایی مربوط ارسال کنند.»
  ✅بدیهی است منظور از اجرای دستورها، دستورات قانونی «مقامات قضایی است، زیرا با توجه به ماده 159 ق.م.ا 92 مأموران وضابطان نمی توانند مسئولیت غیرقانونی مقامات ما فوق خود را اجرا کنند و در صورت انجام مسئولیت کیفری خواهند داشت. بنابراین، مثلا ضابطان دادگستری نمی توانند به دستور مقام قضایی، متهم را بیش از 24 ساعت تحت نظر نگه دارند و در صورت انجام، مرتکب جرم توقیف غیر قانونی شده اند .

بازداشت درجرایم غیر مشهود

ضابطین دادگستری در جرایم غیر‌مشهود حق بازداشت متهم را ندارند و صرفاً باید اطلاعات را جمع¬آوری کرده و تحویل مقامات قضایی بدهند ضابطان دادگستری درجرم غیرمشهود که به دستور مقام قضایی جلب می کنند تا 24 ساعت می توانند بدون دستور قاضی متهم را نگهداری کنند.

پرسش از وکیل

1-ضابطان دادگستری به محض اطلاع از وقوع در جرایم غیر مشهود به چه باید اقدام نمایند؟به محض اطلاع از وقوع جرم در جرایم غیر مشهود مراتب را برای کسب تکلیف و اخذ دستور های لازم به دادستان اعلام می کنند
2-ضابطان دادگستری در صورت مشاهده چه جرمی در هنگام بازرسی منزل باید بلافاصله مراتب را به مرجع قضایی صالح گزارش دهند؟
ضابطان دادگستری در هنگام بازرسی محل،ادله و اسباب و آثار جرم دیگری را که تهدید کننده امنیت و آسایش عمومی جامعه است مشاهده کنند ،ضمن حفظ ادله و تنظیم صورت مجلس ،بلافاصله مراتب را به مرجع قضایی صالح گزارش و وفق دستور وی عمل میکنند.
3-در چه جرایمی شهروندان می توانند اقدامات لازم را برای حفظ صحنه جرم به عمل آورند؟چنانچه جرایم موضوع بند های الف، ب و ت ماده 302 این قانون به صورت مشهود واقع شود ، در صورت عدم حضور ضابطان دادگستری، تمام شهروندان می توانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار مرتکب جرم و حفظ صحنه جرم به عمل آورند.

سخن پایانی

 به طور خلاصه می توان گفت که:
مواردی که نیاز به اجاره موردی مقام قضایی دارد
1-  ورود به منازل، اماکن تعطیل و بسته و تفتیش آنها اعم ازجرم مشهود و جرم غیر مشهود
2- بازرسی اشخاص و اشیا فقط در جرایم غیر مشهود
مواردی که نیاز به اجازه موردی ندارند
در بازرسی اشخاص و اشیا در جرم مشهود به اجازه موردی مقام قضایی نیاز نیست.
در صورت عدم آگاهی نسبت به جرایم مشهود وغیر مشهود می توانید از وکیل دادگستری در زمینه های حقوقی و کیفری مشاوره تخصصی اخذ نماییدگروه وکلای حقوق بشر با همکاران مجرب و متخصص آماده ارائه خدمات مشاوره و قبول وکالت می باشد.