هر عقدی که منعقد می شود دارای آثار مخصوص به خود است. مخاطب این آثار به دو دسته ی طرفین عقد و اشخاص ثالث تقسیم می شود. اثر  عقد نسبت به طرفین صد در صدی است اما در بعضی مواقع به اشخاص ثالث نیز سرایت می کند.
در این مقاله به اثر عقد نسبت به اشخاص ثالث می پردازیم و از زوایای حقوقی مورد بررسی قرار می دهیم.

مهم ترین عناوین این مقاله

• اصل نسبی بودن قرارداد
• منظور از اشخاص ثالث چیست؟
• استثنائات اصل نسبی بودن قرارداد 
• آثار تعهد به نفع شخص ثالث چیست؟
• انواع تعهد به نفع ثالث

             
                                                    جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید
 

اصل نسبی بودن قرارداد

ماده 231 قانون مدنی بیان  می دارد:   معاملات و عقود فقط درباره طرفین متعاملین و قائم مقام قانونی آنها موثر است مگر در مورد ماده 196 قانون مدنی.
  این ماده مبین یکی از اصول مهم حقوقی است که عبارت از اصل نسبی بودن یا اثر نسبی قرارداد است. معنی اصل نسبی بودن قرارداد این است که قرارداد فقط درباره ی طرفین موثر است و نمی تواند نسبت به اشخاص ثالث اثری داشته باشد. 

منظور از اشخاص ثالث چیست؟

شکی نیست که کسانی که در انشا عقد دخالت داشته و طرف قرارداد محسوب می شوند از اشخاص ثالث نیستند ولو  این که دخالت آنها در عقد مستقیم و بلاواسطه باشد یا غیر مستقیم و از طریق کسی که سمت نمایندگی ایشان را داشته است. بنابراین نماینده و قائم مقام نیز جز اشخاص ثالث نیستند.

استثنائات اصل نسبی بودن قرارداد 

در مورد تعهد به نفع شخص ثالث، قرارداد جمعی و معامله ی فضولی، قرارداد نسبت به اشخاص ثالث معتبر است و برای آنان حق یا دین ایجاد می کند و این موارد باید استثنا بر اصل نسبی بودن قرارداد محسوب داشت.
الف ) تعهد به نفع شخص ثالث  
  هیچ کس نمیتواند به ضرر اشخاص ثالث تعهدی نماید. تراضی افراد  به ضرر کسی که در قرارداد دخالت نداشته است، موثر و نافذ نیست. ولی قانون گذار تعهد به نفع شخص ثالث را معتبر  دانسته است. ماده ی 196 قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است:  کسی که معامله میکند آن معامله برای خود آن شخص محسوب است مگر اینکه در موقع عقد خلاف آن را تصریح نماید یا بعد خلاف‌ آن ثابت شود معذلک ممکن است در ضمن معامله که شخص برای خود میکند تعهدی هم به نفع شخص ثالثی بنماید.
چنان که ضمن قراردادد خرید و فروش خریدار تعهد کتبی کند مبلغی هم به شخص دیگر بپردازد. از موارد تعهد به نفع شخص ثالث بیمه عمر است که تابع مقررات خاصی است.  در بیمه عمر بیمه گر تعهد می کند در صورت فوت بیمه گذار مبلغ تعیین شده را به ورثه او یا به شخص ثالثی که در قرارداد معین شده است بپردازد.
ب)  قراردادهای جمعی 
قرارداد جمعی یا دسته جمعی قراردادی است که به وسیله گروهی از افراد منعقد می شود و اثر آن دامنگیر افراد دیگری که به انعقاد قرارداد رضایت نداده اند نیز می گردد.  گاهی مصلحت اجتماعی اقتضا می کند قراردادی که به وسیله عده ای بسته شده است نسبت به اشخاص دیگری که به نحوی از انحا در انعقاد قرارداد ذی نفع هستند، موثر باشد. اگر چه این اشخاص در عقد قرارداد نه به طور مستقیم و نه به وسیله نمایندگان خود شرکت نداشته باشند. قرارداد جمعی فقط زمانی نسبت به ثالث موثر است که قانون آن را پیش بینی کرده باشد.
سه مصداق پر تکرار قرارداد جمعی
  به موجب قانون تجارت  طلبکاران تاجر می توانند به جای تقسیم اموال وی، با بستن قرارداد ارفاقی به او مهلت کسب و کار بدهند. قرارداد ارفاقی که اکثریت طلبکاران بپذیرند در حق بقیه نیز موثر است.
 به موجب ماده 6 قانون تملک آپارتمان ها، برای اداره قسمت های مشترک، مجمع عمومی مالکین تشکیل خواهد شد. تصمیماتی که اکثریت منعقد می کنند، نسبت به دیگران موثر است.
 در قانون کار نیز انعقاد پیمان دسته جمعی برای تعیین شرایط کار و حقوق و مزایای کارگر پیش بینی شده است. در صورت  منعقد کردن این پیمان توسط اکثریت در حق دیگران نیز موثر است.

ج )معامله فضولی 
  هر گاه نسبت به مال غیر بدون نمایندگی از طرف وی معامله ای انجام دهد اعم از اینکه معامله را به نام خود انجام دهد یا به نام مالک یا صحب حق این معامله را فضولی و معامله کننده را فضول و طرف دیگر را اصیل می گویند. طبق ماده 247 قانون مدنی  معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ میشود. 
  چنان که از این ماده بر می آید هر گاه کسی به نمایندگی از دیگری معامله ای انجام دهد، آن معامله فضولی تلقی نخواهد شد و نافذ است و اثر معامله برای کسی است که عقد به نمایندگی از وی انشا شده است. شخصی که عقد به نمایندگی از او واقع شده است شخص ثالث محسوب نمی شود تا تاثیر عقد نسبت به او بر خلاف اصل نسبی بودن قرارداد باشد.

آثار تعهد به نفع شخص ثالث چیست؟

تعهد به نفع شخص ثالث اعم از اینکه اصلی یا تبعی باشد معتبر و دارای آثاری است.
1-    رابطه بین متعهد و شخص ثالث: تعهد به نفع شخص ثالث یک رابطه حقوقی مستقیم بین متعهد و شخص ثالث، ایجاد می کند. متعهد در برابر شخص ثالث بدهکار می شود و این شخص می تواند مستقیما اجرای تعهد را از او مطالبه کند و در صورت امتناع متعهد برای احقاق حق، می تواند به مقامات صالح مراجعه نماید. بدین ترتیب شخص ثالث می تواند به دادگاه مراجعه کند و متعهد را مجبور به ایفای تعهد نماید یا در صورتی که سند رسمی تنظیم شده باشد از طریق اجرای ثبت اسناد طلب خود را وصول کند.
2-    رابطه بین شرط کننده و شخص ثالث :  مقصود از شرط کننده شخصی است که طرف قرارداد بوده و تعهد به نفع شخص ثالث در برابر او شده است. به عبارت دیگر شرط کننده طرفی است که تعهد به نفع شخص ثالث را از طرف دیگر قرارداد خواسته و با او چنین شرطی کرده است. شرط کننده تعهدی در برابر شخص ثالث ندارد و مدیون او نیست.
3-    رابطه بین طرفین قرارداد:  مسئله قابل بررسی این است که آیا شرط کننده می تواند ایفا تعهد به نفع شخص ثالث را از طریق قانونی مطالبه و در صورت عدم امکان اجرای تعهد قرارداد را فسخ کند؟ نظر به اینکه شرط کننده نیز در اجرای تعهد مزبور ذی نفع است و لااقل نفع معنوی دارد باید حق مطالبه دین و اجبار به اجرای تعهد از طریق قانونی را برای وی قائل شد.

انواع تعهد به نفع ثالث

تعهد به نفع شخص ثالث ممکن است اصلی یا تبعی باشد. تعهد مزبور هنگامی اصلی است که یکی از عوضین عقد مورد معامله باشد. مثلا کسی به عنوان صلح مالی را به دیگری انتقال می دهد و در مقابل طرف دیگر تعهد می کند ماهانه مبلغی به فرزند یا دوست انتقال دهنده بپردازد. یا در بیمه عمر، بیمه گر در ازای پرداخت حق بیمه پرداخت مبلغ معینی را به شخص ثالث در صورت فوت بیمه گذار تعهد می کند.
تعهد به نفع شخص ثالث هنگامی تبعی است که موضوع قرارداد و مورد معامله چیز دیگری بوده و در ضمن آن تعهدی هم به نفع شخص ثالث شده باشد. مانند هبه یا صلح بلاعوضی که ضمن آن پرداخت مبلغی به نفع شخص ثالث شرط شده باشد.
مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری
منعقد نمودن عقود و قراردادها همیشه با منفعت و سود همراه نیست. گاها بسیاری از عقود و معملات سنگین مانند معاملات ملکی و تجاری،  طرفین در صدد فسخ قرارداد یا عقد هستند. شما می توانید قبل از اقدام به فسخ با وکیل ملکی، خرید و فروش، اجاره و مشارکت مشورت کنید تا بهترین اقدام حقوقی را انجام بدهید. همچنین می توانید در معاملات تجاری از وکیل  چک و سفته بهره مند شوید.
شما می توانید با تماس به یکی از دو شماره ذکر شده در مقاله با شعب و دفاتر ما تماس حاصل فرمایید تا در کمتر از ده دقیقه به وکیل و کارشناسان مجموعه وصل شوید

                                                      جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید